Meng gedigitaliseerd erfgoed uit de periode 1940-1945 met podiumkunsten en social media. Laat er groepen jongeren op los. Wat krijg je dan? In het project Vertel Vrijheid! delen jongeren via rap hun kijk op oorlog, vrijheid, democratie en rechtstaat met leeftijdgenoten.
14 grote Nederlandse musea en herinneringscentra met een focus op 1940-1945, hebben zich verenigd in de Stichting Musea en Herinneringscentra 40-45 (SMH). SMH vroeg Idske Bakker het project Vertel Vrijheid! te leiden. Zij vertelt hoe jongeren raps schrijven en videoclips maken met digitaal erfgoed als inspiratiebron.
“Ik was blij verrast over hun interesse en hoe ze onmiddellijk aan de slag gingen.”
Digitaal erfgoed: beter zichtbaar, meer gebruik
Onze subsidieregeling Creatief gebruik digitaal erfgoed is er om de zichtbaarheid en het gebruik van digitale archieven en collecties te vergroten. We steunen projecten waarin jongeren van 12 tot 25 jaar aan de slag mogen met dit materiaal. Op hún manier. Nodig bijvoorbeeld bij een sportclublustrum de jonge leden uit om iets te maken met foto’s en filmpjes uit het gemeentearchief. Of spring in op een historische gebeurtenis in de regio.
subsidieregeling Creatief gebruik digitaal erfgoedAansprekende voorwerpen
Elke deelnemende groep, afkomstig van een vmbo-school uit de omgeving van één van de musea, krijgt na een museumbezoek drie voorwerpen waarvan ze er één of meer kiezen. Het gaat in dit project om gedigitaliseerd erfgoed: niet om foto’s en filmbeelden uit die tijd, maar om met ‘rondomfotografie’ gedigitaliseerde voorwerpen. Zoals een jasje van een kampgevangene, met de bekende strepen.
In vier wekelijkse workshops, deels op school, deels in hun vrije tijd, maken de jongeren vervolgens een eigen rap aan de hand van ‘hun’ voorwerp(en). Ze krijgen daarbij begeleiding van musici van de Konrad Koselleck Big Band en een aantal jonge rappers. Er komt ook een videoclip bij hun rap, waarin de voorwerpen te zien zijn. Cabaretier en verteller Vincent Bijlo en de Konrad Koselleck Big Band gebruiken elke videoclip voor een voorstelling over de Tweede Wereldoorlog en de bevrijding, waarin aandacht is voor de lokale omgeving van de school.
Idske: ‘Ik kom zelf uit de podiumkunsten. Toen ik met Vincent en Konrad door de musea liep, viel me op dat de musea soms heel andere voorwerpen selecteerden dan wij. Wij letten vooral op wat de jongeren ermee kunnen.’ Benieuwd om te zien welke keuze de deelnemers uiteindelijk zelf maken.
Bereik
Om nog veel meer leeftijdgenoten te bereiken, leren de jongeren ook een socialmediacampagne op te zetten rondom hun clip. Doel is om naast de 7.000 actieve deelnemers ook zo’n 150.000 leeftijdgenoten mee te nemen in deze vorm van herinneren en herdenken. Zij worden op hun beurt aangemoedigd om creatief te reageren. Voor de deelnemende scholieren en de jongeren die via social media op de clips reageren zijn verschillende prijzen te winnen.
Passende partners
Wie een landelijk project begint, heeft de keuze uit ontzettend veel partners, locaties en doelgroepen. Hoe selecteer je die? Idske: ‘We zitten verspreid door het land, daarmee is al variatie verzekerd. En we hebben er bij het koppelen van scholen aan musea op gelet dat zij juist nog niet in elkaars netwerk zaten. Er doet ook een Realschule mee uit het Duitse Stadtlohn, net over de grens en een internationale schakelklas in Harderwijk, waar vluchtelingen zitten. Dat kan zorgen voor een extra dimensie.
“Jongeren willen het héle, diverse verhaal vertellen.”
Verder hebben we bewust heel gemengde groep van jonge rappers gezocht als workshopleiders: mannen én vrouwen, met allerlei achtergronden. Want er is juist onder jongeren aandacht voor verhalen uit de oorlog van mensen met verschillende etnische achtergronden. En voor de oorlog buiten Nederland, bijvoorbeeld voor de betrokkenheid van Suriname en de Antillen. Het is belangrijk het héle verhaal te vertellen.’
Werken met jongeren? Wees flexibel
Er is ruimte voor aanpassingen, mocht in Sneek en Zwolle blijken dat dat nodig is. Idske: ‘Ik kwam erachter dat social media in combinatie met deze kwetsbare leeftijd heel goede begeleiding vraagt. We hebben bijvoorbeeld afgesproken dat de jongeren niet zichtbaar in beeld hoeven, zolang ze maar op de geluidsopname staan.’ Zo leert SMH zelf ook van het project.
Achterliggende gedachte
Waarom zijn nieuwe vormen nodig? Idske: ‘Binnenkort zijn er geen ooggetuigen meer om de verhalen over de Tweede Wereldoorlog te delen. Daarom betrekken we jongeren, van 12 tot 16 jaar, bij het herdenken en herinneren van de oorlog en bij het vieren van 75 jaar Vrijheid. Maar het is best lastig betekenis te geven aan iets waar je zelf niet bij was. Dat lukt beter op een manier die past bij jouw belevingswereld. Ik heb net de eerste bijeenkomst in Sneek bijgewoond, in het Fries Verzetsmuseum, en het was goed om te zien hoe enthousiast de jongeren gingen repeteren.’
Zelf het resultaat zien?
Op 8 december, exact 75 jaar na de bevrijding van tientallen verzetslieden uit het Leeuwarder huis van bewaring, gaat de eerst clip in première tijdens een openbaar concert. Op die dag start ook de peer-to-peercampagne op social media. Dus hou vertelvrijheid.nl en vertel vrijheid op Facebook en Instagram in de gaten.
Waar vind ik digitaal erfgoed?
Stoffig zijn archieven allang niet meer. Veel ervan staan gewoon online. Naar andere kun je toe om je uit te leven met filmbeelden en foto’s. Hier een paar voorbeelden:
- Bij lokale bibliotheken, archieven en musea
- Collecties die volgens Linked Open Data beschikbaar zijn
- Online collecties van landelijke instellingen, zoals Beeld en Geluid, Open beelden, NIOD (Oorlogsbronnen) of Het Nieuwe Instituut.
