Nederlanders met inheems-Surinaamse wortels (Inheemsen) zijn actief bezig hun cultureel erfgoed te herontdekken. En daarmee elkaar. Een aantal van hen schakelde de hulp in van een kenniscentrum, als brug tussen henzelf en de musea en archieven die het erfgoed beheren. De werkvorm die ontstond kan voor de nazaten van veel meer oorspronkelijke volkeren in Suriname interessant zijn.
'Soms is bepaalde kennis over cultureel erfgoed wel latent aanwezig in een gemeenschap, maar weet niet iedereen meer wat de betekenis ervan is. Ik heb weleens meegemaakt dat ik een tekening van een bepaald vlechtwerk liet zien, waarop een man ineens het motief herkende. Dat zorgde niet alleen voor een herwaardering van wat zijn voorouders maakten, hij kon het ook meteen gebruiken in wat hij zelf maakte.' Aan het woord is dr. Renzo Duin, een van de oprichters van het International Center for Amazonian Indigenous Knowledge (AMIK).
"Het geeft voldoening om slapend erfgoed voor je ogen tot leven te zien komen"
Dit kenniscentrum helpt erfgoedgemeenschappen puzzelstukjes bij elkaar te brengen die verspreid zijn over verschillende generaties en over de hele wereld - soms diep weggezakt in lastig toegankelijke archieven en collecties. 'Die zijn meestal vanuit een bepaald oogpunt samengesteld,' merkt Renzo op. 'En niet per se op basis van de betekenis die een erfgoedgemeenschap zelf aan voorwerpen of informatie toekent.' Hoe completer de puzzel, hoe levendiger gemeenschappen hun eigen verhaal kunnen vertellen en toevoegen aan verhalen die al bekender zijn. Zo ontstaat meerstemmigheid.
Waarom nu?
Met subsidie van het Fonds verkennen samenwerkende partijen, waaronder AMIK, de behoeften en de mogelijkheden voor één of meer vervolgprojecten om Inheems erfgoed op grotere schaal te laten herleven. Hoofdthema's daarbij zijn: taal en cultuur; kunst en ambacht; muziek, liederen, en muziekinstrumenten; voedsel en voedselbereiding; klederdracht en rituelen, waaronder overgangsrituelen. Twee ontwikkelingen intensiveren de zoektocht naar dit materieel en immaterieel inheems erfgoed: het recente maatschappelijk debat rondom erfgoed én het verstrijken van de tijd.
We beginnen met de eerste ontwikkeling. Sporen van het Nederlands koloniale verleden in Suriname zijn de afgelopen jaren beetje bij beetje zichtbaarder gemaakt. Maar daarbij ging de meeste aandacht uit naar het deel van de bevolking met Afrikaanse wortels en de omgang van de kolonisator met het erfgoed van de tot slaaf gemaakte Afrikanen. Het erfgoed van de oorspronkelijke bewoners van Suriname bleef onderbelicht. Net als hun interacties met de Nederlandse kolonisten en met hun eigen leden in de diaspora. In het huidige debat over het Nederlandse slavernijverleden, over structureel racisme en over meerstemmigheid, willen mensen van Inheemse afkomst ook een stem.
"Dat Inheemsen ook tot slaaf werden gemaakt is nauwelijks bekend"
Dan de tweede factor: naarmate de oudere generatie kleiner wordt, groeit de urgentie van kennisoverdracht aan de jongere generaties. Alle reden dus om het eigen erfgoed nu te (her)ontdekken.
Wat kun je doen met een ontwikkelsubsidie?
Kenniscentrum AMIK richt zich op materieel en immaterieel erfgoed in het hele Amazonegebied en op mensen wereldwijd die hun wortels in het gebied hebben. Maar dit verkennende project is specifiek voor mensen van inheems-Surinaamse afkomst in Nederland; zij namen dan ook het initiatief. Renzo vertelt hoe dat ging en waarom AMIK een goed gekozen partner is.
'Net als sommige andere medewerkers werk ik al meer dan vijfentwintig jaar in de Guyana's. Wij merken de laatste tijd enerzijds dat mensen die geen stem hebben in de huidige discussies - over black lives matter, het slavernijverleden en meerstemmigheid - daar wel expliciet om vragen. En anderzijds dat musea en archieven weliswaar veel hebben gedigitaliseerd, maar toch melden dat de betreffende erfgoedgemeenschappen er niet mee aan de slag gaan. Soms door miscommunicatie, soms is de drempel onduidelijker. De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed riep dan ook op best practices te formuleren: wat werkt om meerstemmigheid in cultureel erfgoed te bereiken? Wij hebben met al deze partijen al jarenlang ervaring en een goede vertrouwensband.
Een aantal mensen van Inheemse oorsprong benaderde ons voor hulp bij het opsporen van hun erfgoed in collecties die vaak ergens in een depot liggen. Behalve een ingang tot musea en archieven, hadden ze vooral praktische hulp nodig, zoals: hoe vind je relevante collecties en als je die gevonden hebt, hoe doorzoek je dan catalogi? We hebben toen een reeks activiteiten opgezet, waarbij ze in het Nationaal Archief, het Zeeuws Archief en het Museon vaardigheden opdeden.'
Dat leidde tot enthousiaste reacties en wekte de interesse van andere erfgoedgemeenschappen met een Inheemse achtergrond en van erfgoedinstellingen. Concreet volgde uit deze activiteiten het verzoek om de ervaring en contacten van het AMIK in te zetten voor het huidige project. Dat bestaat uit een aantal verkennende stappen die samen een breder en langduriger effect moeten sorteren:
- de behoeften van diverse erfgoedgemeenschappen in kaart brengen
- 'best practises' formuleren, om meer groepen te kunnen bedienen en meerstemmigheid te realiseren
- een raamwerk opzetten van afspraken over het gebruik van erfgoed
- een cursus volgens het principe train-de-trainer: cursisten geven het geleerde door binnen hun gemeenschap
Dit alles kan met een ontwikkelsubsidie via de Faro-regeling. Het AMIK fungeert daarbij als 'penvoerder': als stichting die de aanvraag indient. 'Deelnemende gemeenschappen geven er zelf verder invulling aan, op basis van hun specifieke wensen en behoeften. Het is bijvoorbeeld niet aan het kenniscentrum om er mensen bij te betrekken, vandaar dat uitbreiding gefaseerd gaat,' legt Renzo uit.
Heb je ook Inheemse roots? Sluit je aan!
Over welke gemeenschappen hebben we het in dit stuk? Een aantal stichtingen heeft zich samen met AMIK verenigd in de Kaikoesie Research Group. Hierin zitten voornamelijk Kalinya (voorheen Cariben of Karaiben, die zichzelf ook wel Terwuyu noemen). Maar er zijn meer Inheemse gemeenschappen in Suriname, waarvan de Lokono (vaak Arowakken genoemd) de tweede grootste diaspora-erfgoedgemeenschap in Nederland vormen. Daarnaast is het Inheems cultureel erfgoed vervlochten met dat van de gemeenschappen met Afrikaanse wortels: de Marrons. Daarvan zijn de Saramakaners en Ndyuka (of Aukaners) de grootste gemeenschap in Nederland. Iedereen met wortels in welke inheems-Surinaamse gemeenschap dan ook kan zich aansluiten, als particulier of organisatie.
Deze erfgoedgemeenschappen hebben elk hun eigen taal en cultuur. Uit dit verkennende project moet onder meer blijken of zij één gezamenlijke vervolgaanvraag willen schrijven, of dat hun behoeftes zo uiteenlopen dat er verschillende participatieprojecten gewenst zijn.
Tips voor wie ook een subsidieaanvraag overweegt
Renzo is enthousiast over de mogelijkheid bij het Fonds om al in een vroeg stadium met een adviseur te overleggen. 'Wij zouden bijvoorbeeld het liefst ook mensen uit de betreffende gemeenschappen in Suriname zelf bij het project betrekken, maar deze subsidie is voor activiteiten in Nederland en het Caribisch gebied. Die kwestie leg ik graag aan iemand voor.' Ook het inpassen van activiteiten onder de grillige omstandigheden in coronatijd is voer voor overleg.
Verder benadrukt hij: 'Om lering te trekken uit zo'n ontwikkelfase, is communicatie op voet van gelijkwaardigheid nodig. Anders krijg je daarna meestal ook geen volwaardige participatie.'
Effect
Fysieke bijeenkomsten zijn momenteel niet mogelijk. Maar Renzo heeft in 2019 al kunnen zien wat het effect is van de beoogde activiteiten. 'Voor een gemeenschap is niet zozeer de informatie over een stuk van belang, maar vooral het bijeenbrengen en de verhalen die eruit voortkomen. Voor een museum kan dat op het eerste gezicht minder interessant lijken, maar omdat koloniale stukken ook polarisatie kunnen opwekken, raken musea nu ook geïnteresseerd in het effect van mensen bijeenbrengen.'
"Als zo'n museumstuk op tafel komt te liggen, ontstaat er direct een dialoog"
Voor Renzo persoonlijk is het ook motiverend. 'Het is mooi om te zien hoe mensen die samen bezig zijn met objecten en archieven van en over hun eigen voorouders, daarbij als vanzelf hun onderlinge band versterken,' zegt hij. 'Ze vinden elkaar letterlijk in hun gedeelde cultureel erfgoed.'
Faciliteer
Activeer
Reflecteer op de betekenissen en werkwijze
Onderneem samen activiteiten.
Daar draaien de erfgoedprojecten om die subsidie krijgen via onze regeling:
Vind elkaar in erfgoed. Verken de Faro-werkwijze.
Wij ondersteunen ook dit project, ten eerste omdat het vanuit erfgoedgemeenschappen zelf komt. En daarnaast omdat het erop gericht is dat zij zelf bijeenkomsten en gezamenlijke activiteiten organiseren, om met hun cultureel erfgoed maar ook met elkaar in verbinding te komen. AMIK faciliteert deze werkwijze en zet zich in voor een breder en blijvend effect.
Meer inspirerende voorbeeldprojecten vind je hier.
Van 1 februari t/m 30 april 2021 kun jij ook een subsidieaanvraag indienen.
