Het prachtige ambacht heggenvlechten weer op de kaart zetten. Dat wil stichting Heg & Landschap bereiken met twee nieuwe projecten, ondersteund door onze subsidieregelingen ‘Immaterieel erfgoed’ en ‘Internationale samenwerking’. “Het vlechten van heggen heeft niet alleen cultuurhistorische, ecologische en landschappelijke waarde, we zien ook hoe mooi het groepen mensen en generaties verbindt.”
Houtsnippers spatten van de meidoornstammen, die worden ingekapt en omgebogen. Takken en paaltjes worden vakkundig ineen gevlochten tot een ondoordringbare heg. Met dikke kleding en werkhandschoenen aan trotseren vrijwilligers elke winter de kou om het historische ambacht ‘heggenvlechten’ te beoefenen. Een techniek die, voor de uitvinding van het prikkeldraad eind 19e eeuw, door boeren werd gebruikt om het vee met omheiningen bij elkaar te houden. “Deze traditie werd van vader op zoon doorgegeven. Niet alleen in Engeland, waar heggenvlechten het meest bekend is, maar ook in Nederland”, vertelt Lex Roeleveld, landbouwkundige en projectleider bij stichting Heg & Landschap.
Belang van heggenvlechten
“Omstreeks 1900 stonden er rondom weilanden en akkers in Nederland duizenden kilometers heg. Helaas is het meeste verdwenen en dreigde het vak uit te sterven. Begin deze eeuw waren er nog maar een paar boeren die de techniek beheersten. Zonde, want gevlochten heggen geven structuur aan het landschap, zijn een schuilplaats voor vogels, insecten en zoogdieren, stimuleren de biodiversiteit en zorgen langs paden voor een mooie afscheiding tegen dieren en mensen. Bovendien zien we in deze tijd dat de activiteit, het gezamenlijk vlechten in de buitenlucht, mensen verbindt", legt hij uit.
projectleider Lex Roeleveld"Door de liefde voor het ambacht ontstaan bijzondere contacten en vriendschappen tussen jong en oud.”
Daarom zet Lex zich, samen met andere liefhebbers, al bijna twintig jaar in om het ambacht nieuw leven in te blazen. Dat gaat de goede kant op: in 2015 werd heggenvlechten op de Nationale Inventaris Immaterieel Erfgoed geplaatst, het aantal aanmeldingen voor cursussen stijgt en het NK Maasheggenvlechten trok dit jaar een recordaantal deelnemers. Ook heeft Nederland inmiddels een gilde, een vereniging en enthousiaste lokale heggengroepen. “Dat zijn mooie successen, maar toch staan we nog aan het begin”, relativeert Lex.
Succesvolle aanvraag
Lex ontmoette de adviseurs van het Fonds tijdens de IE-dagen van het Kenniscentrum Immaterieel Erfgoed Nederland (KIEN). “Een leuke gelegenheid om mijn plannen voor te leggen en advies in te winnen. Daar heb ik veel aan gehad. Na afloop schreef ik een A4’tje met de eerste opzet en ontving ik nog meer tips, zodat de uitgebreide projectplannen meteen goed bij de regelingen zouden passen. Die aanpak raad ik iedereen aan, want het is veel efficiënter dan urenlang zelf puzzelen en daarna nog veel moeten corrigeren of zelfs een afwijzing krijgen. Onze aanvragen zijn meteen goedgekeurd en de subsidie werd snel uitgekeerd. Als kleine organisatie is dat heel fijn, want we kunnen de uitgaven vaak niet voorschieten.”
“Om het ambacht verder te ontwikkelen, te versterken en door te geven aan een nieuwe generatie zijn we gestart met twee nieuwe projecten, ondersteund door het Fonds voor Cultuurparticipatie.”
Workshops van Engelse professional
Het eerste plan, ‘Heggenvlechters voor hazelaarhakhout’, is gesubsidieerd vanuit de regeling Immaterieel erfgoed. Hiermee wil Heg & Landschap samen met Stuurgroep Kromme Rijnlandschap de basis van het ambacht versterken en nieuwe beoefenaars trekken, met de nadruk op jongeren. “Dit gaan we doen door ons toe te leggen op het oogsten en beheren van bestaande hazelaarpercelen, die eeuwenlang voor hakhout werden gebruikt en inmiddels veelal in verval zijn geraakt. We ontdekten dat het hazelaarhout zeer geschikt is voor staken en binders, die je nodig hebt voor het vlechten van heggen. Maar in Nederland zijn geen ambachtslieden meer die ervaring hebben met dit hout. Daarom vroegen wij de professionele Engelse hakhoutkapster Lucie Cowles om ons te helpen. We ontmoetten haar tijdens een wedstrijd bij de prins van Wales en ze was meteen enthousiast.
Samen hebben we geschikte percelen langs de Utrechtse Heuvelrug bezocht. We spraken af dat zij ons zowel dit jaar als volgend jaar drie keer bezoekt om vrijwilligers alle aspecten rond het kappen van staken en binders voor heggenvlechten te leren. Ook laat ze ons zien hoe we de percelen het beste kunnen beheren en het overgebleven hout kunnen sorteren en verwerken.”
Samenwerking met vrijwilligers
Na wat mond-op-mondreclame en een oproep in de nieuwsbrief van Heg & Landschap en Stuurgroep Kromme Rijnlandschap meldden zich tientallen geïnteresseerden. “In februari gingen we voor het eerst vijf dagen aan de slag met een groep van zo’n twintig mensen, een mix van mannen, vrouwen, ervaren heggenvlechters, vrijwilligers van natuurwerkgroepen en een aantal jongeren uit het hele land. Het waren magische dagen. Lucie maakt echt iets los bij mensen. Ik zag een heleboel stralende gezichten. Het leuke van dit project is dat we niet alleen nieuwe bevlogen vlechters trekken, maar ook nog eigen staken en binders oogsten, zodat we geen Frans kastanjehout voor Nederlandse heggen meer hoeven te importeren. Daarnaast is er door de ligging van de percelen een mooie samenwerking met landgoed Sandenburg, landgoed Zuylestein en Groendienst ’t Burgje Reinaerde ontstaan. Op de werkplaats van landgoed ’t Burgje leren jonge mensen met afstand tot de arbeidsmarkt hoe ze van het hazelaarhout mooie, verkoopbare producten kunnen maken, zoals hekwerken en tuinornamenten.”
Bijeenkomst internationale heggenvlechters
Met het tweede project, gesubsidieerd vanuit de regeling Internationale samenwerking, wil Heg & Landschap het ambacht over de grenzen versterken en verbreden. “Heggenvlechten is in verschillende Europese landen in opkomst, maar we werken nog te weinig samen. Daar wilden wij in aanloop naar de vijftiende editie van het NK Maasheggenvlechten in maart verandering in brengen. Dit kampioenschap vindt elk jaar plaats in de Maasheggen, een gebied tussen Boxmeer en Cuijk, omdat daar een deel van het oorspronkelijke hagenlandschap behouden is gebleven. Het leek ons de perfecte gelegenheid en plek om heggenvlechters uit het buitenland te ontvangen”, vertelt Lex.
“We organiseerden met steun van de gemeente Boxmeer een driedaagse bijeenkomst rondom het kampioenschap, die voor de coronacrisis nog net kon doorgaan. Onze gasten demonstreerden hun vlechttechnieken aan het publiek en deelden onderling kennis, ideeën en plannen. Tijdens de slotdag tekenden zij een overeenkomst. Hierin werd vastgelegd hoe ze zich de komende jaren gaan inzetten voor de aanleg en het onderhoud van heggen en het versterken van het ambacht. Volgend jaar komen alle deelnemers in Engeland samen om te evalueren en van elkaars ervaringen te leren".
"Het is heel interessant om te horen hoe anderen aan de ontwikkeling van het ambacht werken, lokale groepen stimuleren en samenwerkingen zoeken.”
Blik op de toekomst
Lex hoopt tijdens de bijeenkomst volgend jaar de mooie resultaten van het hazelaarhakhoutproject te kunnen delen, maar door de crisistijd kan Lucie voorlopig niet langskomen. “Dat is heel jammer, want er ligt nu hout te drogen waarmee we aan de slag willen. Als het meezit, kunnen we eind juni toch nog een paar werkdagen houden. Andere doelen die wij onszelf voor de komende tijd hebben gesteld, zijn nog meer mensen bij het ambacht betrekken en nieuwe samenwerkingspartners vinden, zodat we ook in andere delen van Nederland met hazelaarhout kunnen werken. Om dit te bereiken, wil ik investeren in het professionaliseren van lokale heggenvlechtgroepen. Deze vrijwilligers zijn heel enthousiast, maar hebben niet veel tijd om er energie in te steken. Ik denk dat zij meer voor elkaar krijgen als ze worden geholpen bij het ontwikkelen van hun deskundigheid, vooral op het gebied van PR en communicatie, organiseren en computervaardigheden. Ik zag dat het Fonds hiervoor een mooie nieuwe regeling heeft, dus ik stort me met plezier op een nieuwe aanvraag.”
Zelf een aanvraag indienen?
Heb jij een project dat gericht is op het ontwikkelen en doorgeven van immaterieel erfgoed? Span je je in om immaterieel erfgoed van deze tijd te houden, of toekomstbestendig te maken? Daar is de subsidieregeling ‘Immaterieel erfgoed’ voor. Lees meer over de regeling en de voorwaarden.
