Het is afgeladen in de Bibliotheek AanZet in Hardinxveld-Giessendam: zo'n honderd borduurders zoeken zorgvuldig naar hun eigen borduursel op de twee Bomen van Verbinding die worden tentoongesteld. De bomen, gemaakt met een botanische printtechniek op textiel, hebben 8 locaties in deze regio bezocht. Deelnemers met verschillende culturele achtergronden – vluchtelingen en niet-vluchtelingen – borduurden samen bladeren, bloemen en teksten op de bomen. En ze wisselden ontelbare verhalen en herinneringen uit.
Het is slechts één van de vele regio's waar de bomen tegenwoordig deelnemers met elkaar verbinden. Het project heeft zijn wortels in Vught, waar begin 2023 de Oekraïense kunstenares Tatiana Rylina en haar collega Carola Mokveld een plaatselijk initiatief startten: de Tree of Connection. Het bescheiden project, dat later een pilot bleek te zijn, bracht de Oekraïense gemeenschap samen met die van Vught. Overweldigende reacties en een dringende behoefte in de samenleving zorgden ervoor dat Tatiana en Carola het project uitrolden naar een landelijk initiatief: de Bomen van Verbinding – ondersteund door het Fonds via de subsidieregeling: Vernieuwen van cultuurmaken.
Tatiana Rylina“Door het borduren verbeelden de deelnemers hun gevoelens en emoties. Het gaat om betekenis geven, aan jezelf en aan waar je vandaan komt.”
Wortels en vertakking
Als Tatiana in 2022 vlucht uit Oekraïne – waar zij als kunstenares een eigen onderneming leidde – naar Nederland, leert ze de vrijwilligster Mariet kennen. Zij verbindt haar aan Carola, waarna de twee samen aan de slag gaan met de Tree of Connection; cultuur maken en beleven waarbij Oekraïense vluchtelingen en inwoners van Vught elkaar beter leren kennen door verbindingen aan te gaan. In het project Bomen van Verbinding staat die gedachte nog steeds centraal. “Het borduren van een stukje van jezelf op de boom zorgt voor onderlinge verbinding. Deelnemers aan het project voelen zich onderdeel van een geheel en zijn trots dat ze zichzelf kunnen uiten. Ze leren veel over elkaar én ze komen nieuwe dingen over zichzelf te weten”, vertelt Carola.
Want de boom heeft een grote culturele waarde – in Oekraïne maar ook ver daarbuiten. Het staat voor leven, dood en wedergeboorte. Voor verbinding en groei. Met wortels: waar kom je vandaan? En met vertakking: hoe verloopt je reis? Volgens Tatiana beginnen veel Oekraïense deelnemers met borduren bij de bron van de boom: “Ze denken vaak aan hun stamboom, hun herkomst en familie. De boom heeft in veel culturen verschillende betekenissen. Maar ook op persoonlijk gebied varieert de definitie. Het is een onophoudelijke metafoor voor alles wat je ervaart en hebt meegemaakt.”
Carola: “Veel deelnemers borduren in de kleuren van de vlag van hun land van herkomst. Ze maken lieveheersbeestjes, roodborstjes en schrijven zinnen in hun eigen taal. Eén deelneemster borduurde zelfs de initialen van haar overleden zoon. Dat soort verhalen zijn niet altijd zichtbaar, maar je kunt ze wel voelen.”
Verbinding door herkenning
Waar het project eerst Oekraïense vluchtelingen en Vughtenaren verbond, breidde dit later uit tot een grote samenstelling aan statushouders, asielzoekers en niet-vluchtelingen. Doordat verschillende vrijwilligers het project uitrolden naar bijeenkomsten in hun eigen woonplaats, verspreidden de wortels van het project zich razendsnel. Van Den Haag en Nijmegen tot Hardinxveld-Giessendam en Ameland. Dwars door het land: in bibliotheken en buurthuizen – én zelfs met een uitstapje naar Taiwan.
“Veel deelnemers kenden elkaar nog niet”, legt Carola uit. “Tijdens het project ontdekten velen gaandeweg dat ze ontzettend veel gemeen hebben. Ze herkennen zichzelf in elkaars verhaal. Dat zorgt voor verwerking van traumatische gebeurtenissen door deelnemers uit oorlogsgebieden en roept talloze herinneringen aan vroeger op. Na afloop van de borduursessies omarmden sommige deelnemers elkaar. Ze spreken nog steeds af in hun vrije tijd en doen samen vrijwilligerswerk. De impact van het project wordt daarmee pas écht duidelijk.”
Verlagen van drempels
Het project verlaagt de drempel om als vluchteling cultuur te maken, stelt Tatiana. “We laten zien hoe makkelijk het kan zijn. En hoe je zelf eenvoudig aan de slag kunt gaan, in je lokale bibliotheek of buurtcentrum. Met bekenden en onbekenden. Zolang verbinding centraal staat en verhalen uitwisselen de rode draad vormt. Verbaal of non-verbaal.”
“En dat werd ontzettend goed opgepikt", vult Carola aan. “Vrijwilligers die de kar trekken voorzien we van materiaal om te borduren. We maken ze wegwijs en vertellen vooral het deelnemen zo laagdrempelig mogelijk te houden. En als ze ergens tegenaanlopen? Dan ondersteunen we ze. Maar eigenlijk gaat alles vanzelf.” Alleen in Waalwijk loopt het momenteel een beetje stroef. “Oekraïense vluchtelingen werken daar samen met andere statushouders aan de boom. Ze verblijven in een hotel waar ze moeten betalen voor hun verblijf en eten. Voor veel mensen zijn dat onverwachte hoge kosten. We werken nu aan een workshop waar deelnemers met een andere techniek werken aan de boom en kunnen praten over deze problematiek.” En dat werpt zijn vruchten af, concludeert Tatiana. “Door het even fris aan te pakken, bied je mogelijkheden voor mensen die een probleem ervaren. Je houdt het vrijblijvend. Zo geven we continuïteit aan het programma.”
Carola Mokveld“Mensen hebben tijd nodig om te vertellen wat ze meegeven aan de boom. Door intiem samen te werken ontstaat er ruimte om te praten als je voelt dat je iets wilt vertellen. Dát is laagdrempeligheid.”
In volle bloei
Door het vele contact met verschillende deelnemers op wisselende locaties, leerden veel buitenlandse deelnemers sneller de Nederlandse taal. In tegenstelling tot de taallessen die ze doorgaans volgen. Ze leren natuurlijker te praten en ze voelen zich vrijer – want het is vanzelfsprekender. “Dat is slechts één van de wijzen waarop het project deelnemers bekrachtigt", vertelt Carola. “Het zorgt voor verbazing onder deelnemers over hun eigen kunnen op cultureel vlak. Voor heling, bij deelnemers die een lastig verleden kennen. En we bestrijden eenzaamheid. Want door samen iets te ervaren en door jezelf te uiten, voel je verbinding. Dat zorgt voor geluk en blijdschap. Voor betekenis.”
Maar het project heeft nog meer te bieden. Een reizende tentoonstelling staat gepland – waar de bomen alle locaties bezoeken waar zij hun takken en bladeren hebben verkregen. “Hoewel we het project gaan afronden komen er nog steeds veel verzoeken binnen om te borduren op nieuwe locaties”, vertelt Carola. “En we gunnen het iedereen zó om mee te kunnen doen. We blijven daarom deelnemers stimuleren en het vertrouwen geven dat je klein kunt beginnen en groots kunt eindigen. Impact maken door krachten te bundelen. En door verhalen bespreekbaar te maken.”
Tatiana: “Zodra de boom zijn wortels op een nieuwe locatie vestigt, ontvangen we snel nieuwe deelnemers. Mensen maken elkaar enthousiast en kartrekkers uit de verschillende gemeentes weten veel mensen aan te sporen. Ook lokale media pikken ons op. Het project brengt iets teweeg in de gemeenschappen.”
Het Fonds maakt mogelijk
Carola Mokveld is zelfstandig kunstenaar en voortdurend bezig met de dialoog tussen leven en kunst. Tatiana Rylina is beeldend kunstenaar met een specialisatie in ambacht en schilderkunst. In samenwerking met vrijwilligster Mariet, richtten ze het project ‘Bomen van Verbinding’ op.
Het Fonds ondersteunde het project via de subsidieregeling: Vernieuwen van cultuurmaken.
