Op Bonaire zette allround kunst- en cultuuraanbieder Fundashon Plataforma Kultural, samen met Mental Health Caribbean het project Kultura pa Tur op: Cultuur voor iedereen. Met subsidie via onze regeling Samen Cultuurmaken bieden ze mensen met een verslaving en/of psychische kwetsbaarheid, maar ook hun kinderen of naasten, lessen muziek en beeldende kunst. Een ingang om weer meer te gaan deelnemen aan de samenleving.
Marieke Knol is algemeen directeur en oprichter van Fundashon Plataforma Kultural (FPK) en één van de initiatiefnemers. ‘Wij werken met name voor kwetsbare mensen,’ vertelt ze. ‘Bonaire heeft een relatief grote doelgroep. Er zijn maar weinig inwoners dus iedereen kent elkaar. Dat betekent niet alleen dat vrijwel iedereen direct of indirect wel eens te maken krijgt met psychische problemen, maar ook dat we veel impact kunnen hebben. Onze slogan is ‘Creëer je eigen wereld’, want in kunst en cultuur kan alles.’
Het project is er voor drie groepen: kinderen die een GGZ-behandeling krijgen, volwassenen met een psychische kwetsbaarheid en/of verslaving, en naasten. Deelnemers volgen een lesreeks beeldende kunst of muziek (of beide), gegeven door lokale kunstenaars of muzikanten die zelf eerst begeleiding krijgen om op termijn zelfstandig met deze doelgroep te kunnen werken. De lessen zijn (zoveel mogelijk) in cultureel centrum Hòfi Kultural.
De juiste partner
De voorbereidingen kostten ongeveer een jaar. Marieke: ‘We hebben het project uitgedacht samen met Christine Alvarez, teamleider van het project vanuit Mental Health Caribbean (MHC), en procesbegeleider Benjamin van Loenen. Het is echt pionierswerk.’
Christine was direct enthousiast. ‘Ik werk hier al negen jaar, wij verzorgen de hele GGZ van de BES-eilanden. Vóór covid vertelden naasten van patiënten me dat het moeilijk is dat er zo’n taboe rust op psychische problemen en verslaving, en dat mensen patiënten zien als lastig of onvoorspelbaar. De stap om aan activiteiten deel te nemen is dan ook groot. Dit project kwam precies op het juiste moment, het leek me heel mooi laagdrempelig.’
‘Christine kende onze organisatie – een voordeel van kleinschaligheid,’ lacht Marieke. ‘We hadden ook naar jeugdzorg of ouderen- of jongerenorganisaties kunnen kijken als partner, maar we wilden meer mensen met een psychische kwetsbaarheid een veilige plek bieden. MHC bestaat pas tien jaar, in die tijd hebben ze een gigantisch apparaat vanaf de bodem opgebouwd. Je merkt aan hun manier van werken: zij kunnen ook pionieren.’
Marieke regelde de subsidieaanvraag. ‘FPK kent het Fonds al langer, via andere projecten. Het mooie van de vergrote mogelijkheden van beeldbellen is dat ik de online-bijeenkomst kon volgen vlak voor de regeling openging. Ik heb ook met Gino, de adviseur contact gehad – het was heel laagdrempelig te vragen om even mee te denken. Het is hier op de eilanden bijvoorbeeld veel lastiger om aanvullende financiering te vinden.’
Tip van Marieke
Blijf altijd open en probeer je in te leven in voor wie je het doet, wees flexibel. Komen er een keer maar 2 kinderen naar een sessie dan kun je de moed laten zakken, of denken ‘het zijn toch 2 kinderen die we kunnen helpen!’
Op elkaar inspelen
Marieke raadt andere organisaties sterk aan ook al in een vroeg stadium samen te werken. ‘Een project moet ook bij de structuur van de partner aansluiten. “Stuur maar een groep kinderen” is te vrijblijvend. MHC heeft behandelgroepen op basis van diagnoses en leeftijden, daar hebben wij ons programma aan gekoppeld, dat maakt het veel duurzamer. De kans op effect neemt toe, want het wordt haast onderdeel van de behandeling. We doen geen muziektherapie maar het effect is wel therapeutisch.’
Christine beaamt dat: ‘Collega's die meedraaiden zijn erg enthousiast. Ze vertellen ook hoe de kunstenaars en muzikanten die de groepen begeleiden steeds meer over de doelgroep hebben geleerd. Zij zijn allemaal lokaal, dus kunnen dit blijven doen zolang er middelen voor zijn. Bij de kinderen slaat het erg aan, het is mooi als je een kind ziet opbloeien van stil muisje tot actieve deelnemer.’
lokale kunstenaar Robert“Ik heb nog meer geleerd hoe je omgaat met kinderen. Hoe meer ik dit werk doe, hoe meer ik erachter kom hoe verschillend elk kind is”
Onderweg bijsturen
Inspiratie haalde FPK onder meer uit een project dat al eerder subsidie kreeg via Samen cultuurmaken: Kunst op Recept. ‘Zij hebben een mooie handleiding opgesteld. We namen de trajectduur van acht weken over, met het idee dat cliënten daarna doorstromen naar reguliere activiteiten. Alleen bleek dat er hier te weinig aanbod is, dus moeten we langer met onze deelnemers door. Op Bonaire is ook meer begeleiding gewenst: MHC doet de intake, stuurt iemand mee naar de activiteiten en zeker in het begin bespraken we elke sessie voor én na.’
Ondanks vertraging door corona verloopt het project inhoudelijk naar grote tevredenheid. Marieke: ‘Het is een ontwikkeltraject, via spoor 2 van de regeling, dus ik hou in de gaten of we de gewenste effecten en doelstellingen halen en stuur zo nodig bij. In plaats van te werken met één lokale kunstenaar of muzikant per groep, zijn dat er nu twee. Zij hebben zelf ook een heel proces doorlopen en leren van elkaar, dat is voor hen echt van meerwaarde. Ze hebben leren omgaan met de doelgroep en hebben nu genoeg tools om tijdens een les in te zetten. Benjamin kon langer dan voorzien op het eiland blijven, daardoor heeft hij alle muzikanten en kunstenaars kunnen begeleiden. Nu kunnen ze het zelf.’
lokale kunstenaar Francis“Geweldig. Goede aanvulling, helikopterview van de procesbegeleider en vanuit daar observaties delen waar je op kan inspelen”
Op de groep afgestemd
MHC-medewerkers doen de werving en selectie van deelnemers. ‘De hele organisatie doet mee,’ vertelt Christine. Ze spoort medewerkers ook via de interne nieuwsbrief en persoonlijk aan. ‘Toch haken veel patiënten af als puntje bij paaltje komt, vanwege het stigma rond hun problematiek. Ze durven niet te komen uit angst dat dat gezien wordt. Daarnaast zijn ze niet altijd stabiel, ook gemotiveerde mensen vallen soms uit.
Elke groep heeft eigen drempels. Daarom is er veel flexibiliteit ingebouwd. In een begeleidwonengroep helpt het om naar de woonomgeving toe te gaan. ‘Als er één meedoet, volgt de rest ook gemakkelijker.’ Marieke: ‘In ons ouderenproject Kunst door de brievenbus krijgen deelnemers thuis een kunstopdracht en delen wat ze hebben gemaakt in een groep. Dat willen we voor onze groepen kwetsbare volwassenen ook gaan doen. De drempel kan dan lager worden om ook eens hierheen te komen.’
In de kindergroep zijn veel deelnemers afhankelijk van ouders die hen wegbrengen. Christine: ‘Ze bloeien wel echt op, ook als ze niet alles mee kunnen doen. Ook voor de behandeling is het heel fijn dat ze op een andere plek even kind kunnen zijn.’
Voor de groep met naasten kwamen aardig wat aanmeldingen binnen. Christine: ‘We denken dat het heel goed voor ze is om even iets voor zichzelf te doen, ze hebben vaak hun handen vol aan familielid. We willen ernaartoe dat zij eerst alleen komen en vervolgens hun familielid stimuleren of meenemen.’
Overdragen
Een handleiding voor overdracht aan andere BES-eilanden is in de maak. MHC zit ook op Saba en Sint Eustatius en er is een regionale kenniswerkplaats vanuit Curaçao in het leven geroepen. Marieke: ‘Via dat netwerk kunnen we onze kennis delen, voor een duurzamer vervolg. We zouden dat graag zelf doen en echt een creatieve herstelwerkplaats worden.’
‘Het zou mooi zijn om dit in ons hele werkgebied te doen,’ zegt ook Christine. ‘Maar de hulpverlening is anders ingericht op Saba en Sint Eustatius, zonder dagbesteding. Goed onderzoek is nodig of het daar zou aanslaan. We denken zeker dat onze medewerkers op de Bovenwindse eilanden cliënten zouden kunnen stimuleren, al is het daar nog kleinschaliger. Het project is zo mooi aangepast op de doelgroep en ze ontmoeten andere mensen, in een andere omgeving – het is van grote waarde voor ze.’
Tip van Christine
Je hebt vooral tijd nodig om zoiets te organiseren, om te motiveren en mensen drempels te laten overstappen. Ons project biedt nog zoveel mogelijkheden. Dus zet een project zo op dat je eraan kunt verder bouwen en liefst zonder strakke einddatum. Bijvoorbeeld: elke woensdagmiddag is dit project er en ben je welkom.
Toekomstmuziek
Financieel zijn er nog wel barrières. ‘Op Bonaire kunnen we bij het openbaar lichaam eens per jaar subsidie aanvragen, een ‘zorgcontract’, maar het bedrag is zo laag dat je altijd een soort projectorganisatie blijft,’ legt Marieke uit. ‘We zouden het liefst duurzame projecten kunnen opzetten, bijvoorbeeld met een vierjarige subsidie.’
In de Stadskamer in Doetinchem vond ze inspiratie voor de toekomst. ‘Daar kan iedereen binnenlopen om aan creatieve activiteiten deel te nemen – niet op indicatie of recept, maar het trekt ook veel mensen vanuit de zorg. En elke euro die je daar insteekt bespaart twee euro in de zorg. Hòfi Kultural wil ook kunnen zeggen: kom allemaal maar. Zodat allerlei verschillende mensen met elkaar aan kunst en cultuur kunnen doen.’
Waarom steunen we dit project?
Programma-adviseur Jill: ‘Kultura pa tur blinkt uit in de manier waarop in het belang van de doelgroep naar een aansprekend kunstprogramma wordt toegewerkt. De deelnemers krijgen (weer) een keuze, doordat de betrokken professionals vanuit cultuur en het sociaal domein echt samen optrekken. In de aanvraag staan de ontwikkelstappen helder beschreven. En ook wat er specifiek vanuit kunst, zorg en welzijn nodig is om cultuurparticipatie voor de doelgroep binnen handbereik te brengen. Geweldig hoe lokale kunstenaars worden getraind om de doelgroep nog beter te begeleiden, en hoe gaandeweg de leerervaringen goed worden geëvalueerd, vastgelegd en gedeeld. Samen Cultuurmaken ten voeten uit.’
Hoe is de subsidieregeling op het Caribisch deel van het Koninkrijk toegespitst?
Gino: ‘Bij het afstemmen van de subsidieregeling Samen Cultuurmaken op de lokale behoeftes en mogelijkheden, hebben we veel gehad aan de expertise en verbindende kwaliteiten van Tibisay Sangkatsing Nava, lid van onze adviescommissie. Maar het blijft waardevol en nodig om partijen te spreken. Gelukkig voelen zij zich steeds vaker uitgenodigd om hun plannen en ongevraagde feedback op het Fonds af te vuren.
Ook loopt er, in samenwerking met de andere rijkscultuurfondsen, een pilot met een coördinerend kantoor ter plaatse: het Prins Bernard Cultuurfonds Caribisch gebied. Dit verbindingsloket kan aanvragers op de subsidiemogelijkheden bij de fondsen wijzen en doorverwijzen naar de betrokken adviseurs. Daarnaast geeft het loket signalen en behoeften uit het veld door aan de fondsen.’
Wat kunnen onze adviseurs voor jou betekenen?
Adviseurs Jill en Gino staan klaar voor organisaties en zelfstandig professionals die willen onderzoeken hoe ze zo’n samenwerking kunnen opzetten (spoor 1 van de regeling) of die een bestaande samenwerking willen ontwikkelen (spoor 2).
Gino en Jill: ‘Hoewel de stroom aan informatieverzoeken en aanvragen uit het Caribisch deel van het Koninkrijk groeit, willen we de zichtbaarheid van de verschillende regelingen en de toegankelijkheid van ons aanvraagproces nog verbeteren. We overleggen geregeld met aanvragende partijen over uitdagingen, bijvoorbeeld op gebied van cofinanciering en de lokale infrastructuur. Ook het vinden van een samenwerkingspartner uit het andere domein kan lastig zijn, bijvoorbeeld voor partijen die zelf al werken op het snijvlak van kunst, cultuur en samenleving. Meestal komen we in gesprek samen tot een oplossing, waarbij de lokale context van de aanvrager zoveel mogelijk het uitgangspunt is. Overleg met een adviseur kan ook helpen om een idee vanuit het hoofd op papier te krijgen. Bijvoorbeeld als de uitkomst van een traject nog niet vaststaat. Of als je voor het eerst subsidie wil aanvragen.’
