“Mevrouw, mogen we de pauze overslaan?” Deze vraag uit de mond van pubers die doorgaans juichen bij de bel, vat de impact van het project ‘Hoe licht gedicht wordt’ mooi samen. Tijdens een reeks fotografie- en poëzielessen, gesubsidieerd vanuit onze regeling voor het vmbo, vso en praktijkonderwijs, werkten 180 vmbo-leerlingen van Terra Eelde een eigen kunstwerk. Ze kregen begeleiding van docenten, kunstenaars en Museum De Buitenplaats, waar hun werk deze maand werd geëxposeerd.

‘Met de zon in de lucht. Met de zon over het dak met mos tot nog niet het einde van het doolhof.’ Zo begint het gedicht van Huub (12). Normaal vindt hij schrijven niet zo leuk. “Dat komt omdat ik dyslectisch ben. Maar dit gedicht kwam er zo uit. Ik dacht niet na en ben meteen gaan schrijven”, vertelt hij. “Veel klasgenoten vonden het wel moeilijk.”

Trotse leerlingen en ouders

Huub is best trots op zijn kunstwerk: een collage van een dromerige natuurfoto en woorden in zwart-wit. Hij wijst het aan op een van de grote borden die vanaf vandaag worden tentoongesteld in de sprookjesachtige museumtuin van Museum De Buitenplaats. Verspreid over de tuin staan ouders, leerlingen, docenten en museummedewerkers bewonderend stil bij alle creaties van de eersteklassers. “Ik vind het echt super”, zegt Liane, de moeder van Huub, stralend. “Wat een mooie foto’s zeg. Ik was helemaal verrast. Doordat ze met spiegels hebben gewerkt, blijf je maar kijken: wat zie je nou eigenlijk precies? Wat gebeurt er?” Huub is zelf ook verrast door het resultaat: “We leerden dingen van de fotograaf en met de spiegels kon je veel uitproberen. Ik had een heleboel mooie foto’s gemaakt, dus ik vond het moeilijk om er één te kiezen.”

Spannende dingen proberen

Niet alle leerlingen zijn openlijk trots op hun werk, blijkt uit de reacties van andere ouders. “Ze zijn erg kritisch op zichzelf en bovendien vertellen ze niet zoveel thuis. Het blijven pubers hè”, lacht Gea, moeder van Joost (13). “Toch zie ik hem nu wel foto’s maken van zijn collage, dus het laat hem niet helemaal koud. Ik vind het zelf heel goed dat ze dit creatieve meekrijgen op school en dat ze worden uitgedaagd om nieuwe dingen te proberen.”

Niet alleen in de kunstlessen, maar ook tijdens de officiële opening van de tentoonstelling gaan leerlingen uit hun comfortzone. Sommigen zwoegen in de keuken op lekkere hapjes, terwijl anderen op het prachtige buitenpodium een gedicht voorlezen. Daar is Kim van Steenwijk, projectleider en coördinator educatie bij Museum De Buitenplaats, heel blij mee. “Van tevoren had niemand zich aangemeld om vandaag iets voor te dragen, omdat dat natuurlijk hartstikke eng is. Maar gelukkig gebeurde het spontaan alsnog. We hebben geprobeerd om de leerlingen actief bij de organisatie te betrekken, omdat ze zo weer andere vaardigheden ontwikkelen. Dat vonden ze allemaal ‘vet veel leuker’ dan in de klas zitten.” Door de tijdelijke expositie in de museumtuin wil ze hen meegeven dat hun werk ertoe doet. “Renée Luth, stadsdichter van Groningen en een van onze vakdocenten, wees ze daar net heel treffend op: ‘Wat hebben jullie mazzel dat je in een echt museum mag exposeren. Dat is mij nog nooit gelukt!’ Toen keken ze zeer voldaan.”

Vertrouwen op eigen oordeel

Kim hoopt dat de leerlingen door het project meer zelfvertrouwen krijgen. “Ze denken op die leeftijd nog heel erg in goed of fout en zijn op zoek naar bevestiging. We hebben geprobeerd uit te leggen dat in kunst alles goed is. Het is af als jij vindt dat het af is. Die vrijheid vonden ze in de fotografielessen makkelijker dan tijdens het dichten. Maar het leuke aan poëzie is juist dat je je niet aan allerlei grammaticale conventies hoeft te houden. Leerlingen die zich normaal moeilijk kunnen uitdrukken, vinden dat in een gedicht soms makkelijker.”

Fotograferen met smartphone

Veel leerlingen die in de omgeving van Eelde wonen, waren voor dit project nog nooit in Museum De Buitenplaats geweest. “Ze verwachtten een ‘saaie’ tentoonstelling, maar we zijn meteen actief aan de slag gegaan met hun eigen telefoon. Onze ervaring is dat je hun aandacht er dan het beste bij houdt. Fotojournalist Sake Elzinga liet zien wat je met spiegels kunt doen en ging met ze op zoek naar bijzondere reflecties en vervreemding. Dat was een schot in de roos. Ze waren zó enthousiast en probeerden van alles uit. Sommigen deden hun telefoon in een glas om onder water te fotograferen. Anderen pakten een schuimspaan uit de keuken en lieten de zon door de gaatjes schijnen. Ze wisten niet van ophouden en vroegen zelfs of ze de pauze mochten overslaan. Een groter compliment kun je niet krijgen.

Vrijheid in bewerken en dichten

Na de fotografielessen mochten de leerlingen één foto uitkiezen om digitaal te bewerken. Hiermee hoopt de school hen iets mee te geven over mediawijsheid. “Ze ervaren zelf hoe makkelijk het is om foto’s te manipuleren. Als zij het kunnen, kan een ander het ook”, legt CKV-docent en mede-projectleider Wil Brugman uit. “De bewerkte foto’s waren weer het uitgangspunt voor de gedichten, die in de lessen Nederlands werden gemaakt. Hiervoor hebben we gastdocenten uitgenodigd. Dichters die uitleg gaven over technieken en de leerlingen begeleidden in het schrijfproces. Vrijheid stond voorop: het gedicht hoefde niet te rijmen of taalkundig te kloppen.”

Fantasie en nieuwe vaardigheden

De uitdaging van zoiets ongrijpbaars als poëzie is volgens Wil heel goed voor leerlingen. “Ze gebruiken hun fantasie en bedenken prachtige nieuwe woorden. Je merkt dat zo’n project een ander luikje in hun hersenen openmaakt.” Zo vergelijkt Nikki (13) in haar gedicht ‘Knagen in de tuin’ haar beste vriendin met een cavia, omdat zij van lekker eten houdt. “Dat had ik ineens bedacht, omdat we leerden dat je een dierbare kunt vergelijken met een ding of dier. Ik vond dichten moeilijk, maar wel leuk om te doen, omdat het eens iets anders is dan een gewone les.”

Doorzetten als het even lastig is, vindt Wil een belangrijke vaardigheid om leerlingen mee te geven. “Daarnaast leren ze ook samenwerken, creatief denken, problemen oplossen, reflecteren en ICT-vaardigheden. De tweedeklassers die vorig jaar de pilot van het project hebben gedaan, maakten dit jaar een filmpje bij hun gedicht en zullen volgend jaar weer op een andere manier bij het project worden betrokken.”

Krachten bundelen voor jaarlijks project

Het doel van Terra Eelde en Museum De Buitenplaats is om van ‘Hoe licht gedicht wordt’ een vast onderdeel van het curriculum te maken. Daarvoor ontwikkelen Wil en Kim nu een draaiboek. “Gelukkig ziet ons hele team er de meerwaarde van in en stelt iedereen zich flexibel op. Ook als het project af en toe niet helemaal binnen de lesuren past. Die collegialiteit is essentieel om het te laten slagen. Ik denk dat het goed is dat we klein zijn begonnen met een paar pilotklassen. Dan kun je eerst evalueren en aanpassen wat niet goed werkt, voor je het groots uitrolt. We werken enorm fijn samen met het museum en ik raad elke school aan om op zoek te gaan naar zo’n leuke cultuurpartner. Deze tentoonstelling is een prachtig voorbeeld van wat je kunt bereiken als je je krachten bundelt.”